BADEMCİK ( TONSİL )
Vücudun mikroplarla mücadele etmesi için ağız ve burun gerisinde lenfoid doku dediğimiz dokular bulunur. Bunlardan burun gerisinde (genizde) olana tonsilla pharyngea (adenoid, geniz eti), boğazda her iki yan tarafta olana tonsilla palatina (bademcik), dil kökünde olana tonsilla lingualis, östaki borusu çevresinde olana tonsilla tubarius denir. Bunların haricinde ağız ve boğazda da birçok küçük lenfoid doku vardır. Bu lenfoid dokular ağız ve burun girişinde vücuda giren virüs ve bakterileri karşılarlar. Zaman içinde onları tanır ve onlara karşı antikor üreterek bağışıklık sistemimizin gelişmesini sağlarlar.Özellikle bademcik ve geniz eti 5-6 yaşına kadar giderek büyür sonra küçülmeye başlar ve 11 yaşlarında erişkin bir kişideki boyutuna geriler.Özellikle sık geçirilen enfeksiyonlar ve alerjide bu dokular normalden daha fazla büyür ve küçülmez.
Normalde vücut için koruyucu olan bu dokular görevini yapamaz veya kendisi bir enfeksiyon kaynağı haline gelirse ameliyatla alınması önerilir.
Geniz eti (tonsilla pharyngea); sürekli (3 aydan uzun) burun tıkanıklığı ve ağzı açık uyumaya neden olacak kadar büyükse ve küçülmüyorsa, sık sinüzit veya orta kulak iltihabı, orta kulakta sıvı birikimine sebep oluyorsa alınması önerilir. Bazen bademcik ve geniz eti hiç iltihaplanmasa bile çok büyümüş ve uyku apnesine (uykuda ara ara nefes durması) neden oluyorsa yine alınması gerekir. Bademcik ve geniz eti sorunu olan çocuklargenelde iştahsızdırlar ve yaşıtlarına göre büyüme-gelişme daha yavaş olur. Ameliyat yaşı genelde 3 yaş ve üzeridir. Ancak uyku apnesine neden oluyorsa çok daha erken yaşta ameliyat edilir. Çünkü uyku apnesinin getirdiği riskler ameliyat risklerinden daha fazladır. Görevini yapamayan bademcik ve geniz etinin alınması bağışıklık sisteminde bir eksiklik oluşturmaz. Ameliyat kararının verilebilmesi için hastalığın hikayesi, süreci kadar muayene de önemlidir.
Bademcik Ameliyatı ( Tonsillektomi ) Hangi Durumlarda Yapılır?
Kesin endikasyonlar;
• Bademciklerin üst hava yolunu tıkayacak kadar büyük olması, ciddi yutma güçlüğü yapması veya kalp-akciğerlerle ilgili komplikasyonlara neden olması
• Uyku apnesine sebep olması
• Tekrarlayan Peritonsiller apse (Bademcik çevresinde apse oluşması)
• Ateşli havaleye sebep olan bademcik iltihaplarının olması
• Bademcik kaynaklı tümör şüphesi
• Bademcik kanamaları
Göreceli endikasyonlar;
• Tekrarlayan bademcik iltihapları; son 1 yılda 7 veya daha fazla, son 2 yıldır her yıl 5 veya daha fazla, son 3 yıl veya daha uzun zamandır her bir yıl 3 veya daha fazla iltihaplanması bademciğin vücudu koruyamadığı ve kendisi bizzat enfeksiyon kaynağı olduğu düşünülür ve alınması önerilir. Burada önemli olan geçirilen enfeksiyon ataklarının bakteri kaynaklı olmasıdır. Virütik üst solunum yolu enfeksiyonlarından ayrımı iyi yapılmalıdır. KBB uzmanı dışındaki hekimlerin “boğaz enfeksiyonu geçiriyor veya boğazları kızarmış” ifadesi bakteriyel bademcik enfeksiyonu konusunda ameliyat endikasyonu konulması için yeterli değildir. Geçirilen enfeksiyon atakları şu kriterlerden birkaçını içermelidir; Boğaz ağrısı, 38 dereceden yüksek ateş, boyunda büyük ve hassas lenf bezleri, bademcikler üzerinde iltihap birikimi, boğaz kültüründe beta (A grubu beta hemolitik streptokok) üremesi.
• İlaç tedavisine rağmen geçmeyen kötü tat ve ağız kokusu
• İlaç tedavisine rağmen geçmeyen beta (beta hemolitik sterptokok) ve difteri taşıyıcılığı
• Tek taraflı bademcik büyümesi (tümör şüphesi)
• Diğer nedenlerle açıklanamayan gelişme geriliği
• Boyunda lenf bezlerinde kalıcı büyümeye (6 aydan uzun süreli) neden olması
• Büyümüş bademcik kaynaklı konuşma bozukluğu
• Büyümüş bademcik kaynaklı horlama
• Magma, bademcik taşları
• Eagle sendromu
Tonsillektomi (bademcik ameliyatı) endikasyonlarında yukarıda sayılanların dışında; ebeveynlerin bu konudaki sıkıntısı ve iş günü kaybı, çocuğun okul günü kaybı ve geçirilen enfeksiyonların ve tedavisinin ekonomik boyutu da değerlendirilmesi gereken sosyal kriterlerdir.
Bademcik Ameliyatı ( Tonsillektomi ) Kontrendikasyonları Nelerdir?
• Kanama diyatezi (kanın pıhtılaşması ile ilgili bozukluklar)
• Kontrol edilemeyen kronik hastalıklar (şeker hastalığı, yüksek tansiyon gibi) ve anestezi açısından risk görülmesi
• Kansızlık
• Aktif enfeksiyon dönemi
Bu durumlar düzeltilmeden bademcik ameliyatı yapılmaz.
Bademcik ve geniz eti ameliyatı, Ülkemizde, birçok Avrupa ülkesi ve ABD de çocukluk döneminde en sık yapılan ameliyattır. Ameliyat sıklığı ülkelere ve aynı ülkenin farklı bölgelerine göre değişebilir. Kronik bademcik ve geniz eti hastalığı olan çocuklarda alerji daha sık görülür. Tersi de doğrudur, yani alerjik çocuklarda kronik bademcik ve geniz eti hastalığı daha sık görülür.
Bademcik Ameliyatı Nasıl Yapılır?
Bademcik ameliyatı (Tonsillektomi) genel anestezi altında yapılır. Ameliyat öncesinde rutin kan tetkikleri ve Anestezi doktorunun değerlendirmesi ile ameliyata engel bir durum olup olmadığı kontrol edilir. Ameliyatın kendisi yaklaşık 20-30 dakika sürer. Hastanın uyuması ve uyanması ile beraber toplam süre yaklaşık 1 saattir. Ameliyatta değişik enstrümanlar veya metodlar kullanılabilir. Bunlar; Klasik diseksiyon yöntemi (soğuk bıçak yöntemi), Elektrokoter (monopolar, bipolar), Radyofrekans, Harmonic scalpel, Mikrodebrider, Lazer olarak sayılabilir. Klasik yöntem dışındakilerde ameliyat esnasında kanama daha az ve ameliyat süresi daha kısa olurken ameliyat sonrası kanama ihtimali açısından fark yoktur. Ancak klasik yöntem dışındakilerde kanama olursa durdurmak daha zor olmaktadır. Ayrıca klasik yöntem dışındakilerde ameliyat maliyeti artmaktadır. Hangi enstrüman kullanılırsa kullanılsın sonuçta yapılan işlem bademcik dokusunun çıkarılmasıdır.
Bademcik ( Tonsil ) Küçültme Nedir?
Tekrarlayan bademcik iltihaplarının eşlik etmediği bademcik büyümelerinde son yıllarda küçültme ameliyatı yapılmaktadır. Bu amaçla koblasyon, harmonik bistüri, radyofrekans, mikrodebrider gibi araçlar kullanılmaktadır. Bu yöntemlerde tüm bademcik dokusu alınmaz. Avantajları; geride fonksiyon gören bademcik dokusunun kalması, ameliyat sonrası ağrının daha az olması ve iyileşmenin daha hızlı olmasıdır. Dezavantajları ise ameliyat sonrası kanamanın daha sık olması, tekrarlayan bademcik enfeksiyonlarının olabilmesi ve geride kalan bademcik dokusunun tekrar büyüme ihtimalidir.
Bademcik Ameliyatı Sonrası Süreç ve Beslenme
Ameliyat sonrasında 5-6 saatlik takipten sonra hasta kontrol edilir ve genellikle taburcu edilir. Ancak; kanama riski olduğu düşünülen, ağızdan beslenmesi yeterli olmayan, hastaneye uzak bir yerde ikamet eden, uyku apnesi veya peritonsiller apse nedeniyle ameliyat edilen, 3 yaşından küçük olan hastalar en az 1 gece yatırılır.
Ameliyat sonrası bademciklerin alındığı yerde beyaz bir örtü oluşmaya başlar. Bu örtü aslında iyileşme dokusudur, iltihap zannedilmemelidir. Bu beyaz örtünün altındaki doku iyileştikçe beyazlık kaybolur ve normal ağız içindeki renge döner. Bu süreç ortalama 10 gün sürer. Bu süre içinde özellikle yutkunurken boğaz ağrısı, bazen kulağa vuran ağrılar olabilir. Ağrı kesici şuruplarla çoğunlukla giderilirler.
Ameliyat sonrasında soğuk ve yumuşak gıdalardan başlayıp ılık ve katı gıdalara geçiş şeklinde bir diyet uygulanır. İlk 3 gün soğuk süt, dondurma, muhallebi, tanesiz çorba ve meyve suyu gibi sulu gıda önerilir. Ameliyat sonrasında servis hemşireleri tarafından diyet listesi verilir. Mutlaka bol sıvı alınmalıdır.
Ameliyat sonrasında hafif ateş görülebilir. Yeterli sıvı alınması ve ateş düşürücü ile genelde normale döner.
Çok büyük bademcikleri olan çocuklarda ameliyat sonrasında seste geçici incelme olabilir.
Okula giden çocuklarda 1 hafta veya 10 gün istirahat önerilir.
Ameliyatın Komplikasyonları Nelerdir?
• Kanama: Bademcik ameliyatları sonrası %2-3 oranında görülür. Büyük çoğunluğu ilk 24 saatte görülür. Nadiren (%0,4) 7-10. günlerde de olabilir. Lokal müdahalelerle durdurulamayan kanamalarda tekrar ameliyat gerekebilir.
• Ağrı
• Dehidratasyon (sıvı kaybı), Kilo kaybı
• Ateş
• Havayolu ödemi ve tıkanıklığı
• Ağız içi dokularda lokal travma
• Dil ödemi
• Enfeksiyon
• Bademcik dokusunun tam alınamaması veya dil kökü bademciğinin büyümesi
• Ses değişiklikleri
• Çene eklemi problemleri
• Psikolojik travma
• Anesteziye bağlı komplikasyonlar
